Accessibility یا دسترسی پذیری چیست؟ معرفی قابلیت دسترسی پذیری
در دنیای دیجیتال امروزی، مفهوم “دسترسی پذیری” یا همان “Accessibility” به یکی از موضوعات مهم و ضروری تبدیل شده است. با گسترش استفاده از اینترنت و فناوریهای جدید، نیاز به دسترسی آسان و برابر برای همه افراد، به ویژه افراد دارای ناتوانیهای جسمی و حسی، بیش از پیش احساس میشود. دسترسی پذیری به معنای ایجاد شرایطی است که همه افراد، صرفنظر از تواناییهای فیزیکی، ذهنی یا حسی خود، بتوانند به محتوا و خدمات آنلاین دسترسی داشته باشند و از آنها بهرهمند شوند.
این مقاله به معرفی مفهوم دسترسیپذیری، اصول و استانداردهای مرتبط با آن، و اهمیت اجرای این اصول در طراحی وبسایتها و نرمافزارها میپردازد. هدف این مقاله، آشنایی خوانندگان با مزایای دسترسیپذیری و راهکارهایی است که میتواند به بهبود تجربه کاربری برای تمامی افراد کمک کند.
دسترسی پذیری چیست؟
دسترسی پذیری به معنای فراهم آوردن امکان استفاده از محصولات، خدمات و اطلاعات برای تمام افراد، به ویژه کسانی که دارای ناتوانیهای مختلف هستند، میباشد. این مفهوم بیشتر در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح میشود، اما در سایر زمینهها مانند معماری، حمل و نقل، و آموزش نیز اهمیت زیادی دارد.
در حوزه وب و نرمافزار، دسترسیپذیری به معنای طراحی و توسعه وبسایتها و برنامهها به گونهای است که همه افراد، بدون در نظر گرفتن محدودیتهای جسمی، ذهنی یا حسی، بتوانند به راحتی از آنها استفاده کنند. این شامل ایجاد رابطهای کاربری است که قابل دسترس برای افراد دارای ناتوانیهای بینایی، شنوایی، حرکتی یا شناختی باشند.
اهمیت دسترسیپذیری
اهمیت دسترسیپذیری در دنیای امروز به چندین عامل برمیگردد:
1. حق برابر برای همه
یکی از اصول بنیادین حقوق بشر، حق دسترسی برابر به اطلاعات و خدمات است. دسترسیپذیری به عنوان یک حق بشر شناخته شده است که باید برای همه افراد فراهم شود. افراد دارای ناتوانی باید بتوانند از همان فرصتهایی که سایرین دارند، بهرهمند شوند.
2. افزایش دسترسی به بازار
تعداد افراد دارای ناتوانی در جهان بسیار زیاد است و با افزایش سن، بسیاری از افراد ممکن است به مشکلاتی مانند کاهش بینایی، شنوایی یا حرکتی دچار شوند. بنابراین، توجه به دسترسیپذیری میتواند بازار هدف شما را گسترش دهد و به کسب و کار شما کمک کند تا به افراد بیشتری خدمات ارائه دهد.
3. بهبود تجربه کاربری
دسترسیپذیری نه تنها به افراد دارای ناتوانی کمک میکند، بلکه تجربه کاربری را برای همه افراد بهبود میبخشد. طراحیهایی که بر اساس اصول دسترسیپذیری انجام میشوند، معمولاً سادهتر و قابل فهمتر هستند و این امر موجب میشود تا کاربران با هر سطح از توانایی بتوانند به راحتی از وبسایتها و نرمافزارها استفاده کنند.
4. رعایت قوانین و استانداردها
در بسیاری از کشورها، قوانین و مقرراتی وجود دارد که رعایت دسترسیپذیری را اجباری میکند. نادیده گرفتن این قوانین میتواند به جریمههای سنگین و حتی ممنوعیت فعالیت منجر شود. به عنوان مثال، در اتحادیه اروپا، دستورالعملهای دسترسیپذیری وب (WCAG) به عنوان استانداردهای اجباری برای وبسایتهای دولتی و خصوصی شناخته شده است.
استانداردهای دسترسیپذیری
برای اطمینان از اینکه وبسایتها و نرمافزارها برای همه افراد قابل دسترسی هستند، استانداردهایی تعیین شدهاند که از جمله مهمترین آنها میتوان به دستورالعملهای دسترسی به محتوای وب (WCAG) اشاره کرد. این دستورالعملها توسط کنسرسیوم وب جهانی (W3C) توسعه یافتهاند و به سه سطح تقسیم میشوند: A، AA، و AAA.
سطح A
این سطح، پایهترین سطح دسترسیپذیری است که حداقل نیازهای دسترسیپذیری را پوشش میدهد. رعایت این سطح به معنی آن است که هیچ مانعی برای دسترسی به محتوا وجود ندارد، اما لزوماً تجربه کاربری ایدهآلی فراهم نمیشود.
سطح AA
این سطح شامل معیارهای دسترسیپذیری بیشتری است و به عنوان سطح توصیه شده برای اکثر وبسایتها در نظر گرفته میشود. رعایت این سطح به معنای فراهم کردن تجربه کاربری مناسبی برای اکثر افراد است.
سطح AAA
این سطح بالاترین سطح دسترسیپذیری است و شامل معیارهای بسیار دقیقتری میشود. رعایت این سطح برای همه وبسایتها ضروری نیست، اما برای وبسایتهایی که باید برای گروههای خاصی از افراد دارای ناتوانیها بهینهسازی شوند، مناسب است.
اصول دسترسیپذیری
برای دستیابی به دسترسیپذیری بهتر، اصولی وجود دارد که در طراحی و توسعه وبسایتها و نرمافزارها باید رعایت شوند. این اصول عبارتند از:
1. قابل درک بودن (Perceivable)
این اصل به این معنا است که همه کاربران باید بتوانند محتوا و رابط کاربری را درک کنند. برای مثال، متنها باید با کنتراست بالا نمایش داده شوند تا افرادی که مشکل بینایی دارند بتوانند آنها را بخوانند. همچنین، تصاویر باید دارای توضیحات متنی (Alt Text) باشند تا افرادی که نمیتوانند تصاویر را ببینند، از محتوای آنها مطلع شوند.
2. قابل عملکرد بودن (Operable)
رابط کاربری باید به گونهای طراحی شود که همه کاربران بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند. برای مثال، باید امکان استفاده از صفحهکلید برای ناوبری وجود داشته باشد تا افرادی که نمیتوانند از موس استفاده کنند، بتوانند از وبسایت بهرهمند شوند. همچنین، زمانبندی عملکردها باید به گونهای باشد که همه کاربران بتوانند بدون عجله از آنها استفاده کنند.
3. قابل درک بودن (Understandable)
محتوا و رابط کاربری باید به گونهای باشد که همه کاربران بتوانند آنها را درک کنند. این شامل استفاده از زبان ساده و قابل فهم، ترتیب منطقی محتوا، و ارائه اطلاعات به صورت سازماندهی شده میشود. همچنین، باید از ارائه اطلاعات به صورت نامفهوم یا پیچیده خودداری شود.
4. مقاوم بودن (Robust)
محتوا و رابط کاربری باید به گونهای طراحی شود که در طیف گستردهای از مرورگرها و دستگاهها قابل دسترسی باشد. این اصل به این معناست که حتی با استفاده از فناوریهای کمکی، کاربران باید بتوانند به محتوا دسترسی پیدا کنند. به عنوان مثال، وبسایتها باید با استانداردهای HTML و CSS سازگار باشند و از روشهایی استفاده کنند که اطمینان حاصل شود محتوا در تمامی دستگاهها به درستی نمایش داده میشود.
راهکارهای عملی برای بهبود دسترسیپذیری
برای بهبود دسترسیپذیری وبسایتها و نرمافزارها، میتوان از روشهای زیر استفاده کرد:
استفاده از طراحی واکنشگرا (Responsive Design)
طراحی واکنشگرا به معنای طراحی وبسایت به گونهای است که محتوا و رابط کاربری بر اساس اندازه صفحه نمایش دستگاه کاربران به صورت خودکار تغییر کند. این امر موجب میشود تا وبسایتها در دستگاههای مختلف از جمله گوشیهای هوشمند، تبلتها و رایانههای رومیزی به درستی نمایش داده شوند.
استفاده از تکنیکهای HTML مناسب
HTML باید به گونهای استفاده شود که ساختار محتوا به خوبی نمایش داده شود و قابل دسترسی باشد. این شامل استفاده از تگهای مناسب برای عنوانها، پاراگرافها، فهرستها و جداول میشود. همچنین، باید از تگهای HTML5 که به بهبود دسترسیپذیری کمک میکنند، استفاده کرد.
ارائه توضیحات متنی برای تصاویر و ویدیوها
تصاویر و ویدیوها باید دارای توضیحات متنی باشند تا افرادی که نمیتوانند آنها را ببینند، بتوانند از محتوای آنها مطلع شوند. این توضیحات باید به گونهای باشند که محتوای تصاویر و ویدیوها را به درستی منتقل کنند و کاربران بتوانند بدون نیاز به دیدن تصاویر یا ویدیوها، اطلاعات مورد نیاز خود را کسب کنند.
فراهم کردن گزینههای قابل تنظیم برای کاربران
برای بهبود دسترسیپذیری، باید امکان تنظیم اندازه فونت، کنتراست رنگها، و سایر ویژگیهای رابط کاربری فراهم شود. این امر به کاربران کمک میکند تا بتوانند تجربه کاربری خود را بر اساس نیازهای خود تنظیم کنند و از محتوا به بهترین شکل ممکن استفاده کنند.
آزمایش دسترسیپذیری
برای اطمینان از اینکه وبسایت یا نرمافزار شما از نظر دسترسیپذیری مناسب است، باید به صورت منظم آزمایشهای دسترسیپذیری انجام شود. این آزمایشها میتوانند به شناسایی مشکلات و موانع دسترسیپذیری کمک کنند و امکان رفع آنها را فراهم کنند. ابزارهای متعددی برای آزمایش دسترسیپذیری وجود دارند که میتوانند به شما کمک کنند تا وبسایت یا نرمافزار خود را از نظر دسترسیپذیری بهبود بخشید.
ابزارهای مهم در طراحی Web Accessibility
1. ابزارهای بررسی دسترسیپذیری
این ابزارها به شناسایی مشکلات دسترسیپذیری در وبسایتها کمک میکنند. آنها میتوانند مشکلاتی از جمله عدم استفاده صحیح از تگهای HTML، مشکلات کنتراست رنگ، و نواقص در توضیحات متنی برای تصاویر را شناسایی کنند.
1.1. WAVE (Web Accessibility Evaluation Tool)
WAVE یک ابزار رایگان و قدرتمند است که توسط WebAIM ارائه شده است. این ابزار به صورت آنلاین و افزونه مرورگر در دسترس است و به کاربران کمک میکند تا مشکلات دسترسیپذیری را شناسایی کنند و گزارشی از مشکلات موجود ارائه میدهد. WAVE میتواند مشکلاتی مانند عدم وجود توضیحات متنی برای تصاویر، مشکلات کنتراست رنگ، و مشکلات دیگر را شناسایی کند.
- ویژگیها: شناسایی مشکلات دسترسیپذیری، ارائه پیشنهادات برای رفع مشکلات، نمایش مشکلات به صورت بصری بر روی وبسایت.
- وبسایت: WAVE
1.2. Axe
Axe یک ابزار بررسی دسترسیپذیری است که به صورت افزونه مرورگر و همچنین API در دسترس است. این ابزار به طور خودکار مشکلات دسترسیپذیری را شناسایی کرده و گزارشهایی دقیق و قابل فهم ارائه میدهد. Axe توسط Deque Systems توسعه یافته و به راحتی میتواند در فرآیند توسعه وبسایتها گنجانده شود.
- ویژگیها: بررسی خودکار دسترسیپذیری، گزارشهای دقیق، قابلیت ادغام با ابزارهای توسعه.
- وبسایت: Axe
1.3. Lighthouse
Lighthouse یک ابزار متنباز است که توسط Google توسعه داده شده و به صورت افزونه مرورگر Chrome و همچنین از طریق خط فرمان در دسترس است. این ابزار قابلیت بررسی دسترسیپذیری، عملکرد، SEO و دیگر ویژگیهای وبسایت را داراست و گزارشهایی جامع از وضعیت دسترسیپذیری وبسایت ارائه میدهد.
- ویژگیها: بررسی دسترسیپذیری، عملکرد، SEO، و بهترین شیوههای وب، گزارشهای جامع.
- وبسایت: Lighthouse
2. ابزارهای تست دسترسیپذیری برای کاربران
این ابزارها به افراد دارای ناتوانیها کمک میکنند تا از وبسایتها و نرمافزارها به راحتی استفاده کنند. این ابزارها شامل فناوریهای کمکی و نرمافزارهایی هستند که تجربه کاربری را برای افرادی که دارای محدودیتهای خاص هستند، بهبود میبخشند.
2.1. NVDA (NonVisual Desktop Access)
NVDA یک خواننده صفحه رایگان برای کاربران مبتلا به اختلالات بینایی است که به زبانهای مختلف قابل تنظیم است. این ابزار به کاربران اجازه میدهد تا متنها و محتواهای وبسایت را با استفاده از صفحهخوان به صورت صوتی دریافت کنند.
- ویژگیها: خواندن متنهای وب، پشتیبانی از زبانهای مختلف، رایگان و متنباز.
- وبسایت: NVDA
2.2. JAWS (Job Access With Speech)
JAWS یکی از محبوبترین خوانندههای صفحه برای کاربران دارای اختلالات بینایی است. این ابزار به کاربران کمک میکند تا محتواهای وبسایتها و برنامههای کامپیوتری را با استفاده از فناوری صفحهخوان به صورت صوتی دریافت کنند. JAWS ویژگیهای متعددی از جمله پشتیبانی از مرورگرهای مختلف و نرمافزارهای کاربردی را ارائه میدهد.
- ویژگیها: خواندن متون وب، پشتیبانی از مرورگرها و نرمافزارهای مختلف، قابلیت سفارشیسازی بالا.
- وبسایت: JAWS
2. Dragon NaturallySpeaking
Dragon NaturallySpeaking یک نرمافزار شناسایی صوتی است که به کاربران امکان میدهد تا با استفاده از فرمانهای صوتی، متن را وارد کنند و با کامپیوتر تعامل داشته باشند. این ابزار به ویژه برای کاربران دارای ناتوانیهای حرکتی و کسانی که قادر به استفاده از صفحهکلید نیستند، مفید است.
- ویژگیها: شناسایی صوتی دقیق، کنترل کامپیوتر با صدا، پشتیبانی از زبانهای مختلف.
- وبسایت: Dragon NaturallySpeaking
3. ابزارهای طراحی و توسعه دسترسیپذیر
این ابزارها به طراحان و توسعهدهندگان کمک میکنند تا از ابتدا وبسایتها و نرمافزارهایی طراحی کنند که از اصول دسترسیپذیری پیروی کنند. این ابزارها شامل پلاگینها، کتابخانهها و فریمورکهایی هستند که به تسهیل فرآیند طراحی دسترسیپذیر کمک میکنند.
3.1. ARIA (Accessible Rich Internet Applications)
ARIA مجموعهای از ویژگیهای HTML است که به توسعهدهندگان کمک میکند تا رابطهای کاربری پیچیده را برای افراد دارای ناتوانیها قابل دسترسی کنند. این ابزار ویژگیهای اضافی برای عناصر غیررسمی وب ارائه میدهد و کمک میکند تا برنامههای وبسایتها برای کاربران با فناوریهای کمکی بهبود یابد.
- ویژگیها: بهبود دسترسیپذیری عناصر غیررسمی، پشتیبانی از تعاملات پیچیده وب، افزوده شدن ویژگیهای اضافی.
- وبسایت: ARIA
3. Color Contrast Checker
این ابزارها به طراحان کمک میکنند تا مطمئن شوند که رنگهای مورد استفاده در طراحی وبسایت، با استانداردهای دسترسیپذیری مطابقت دارند. این ابزارها میزان کنتراست رنگها را اندازهگیری کرده و بررسی میکنند که آیا متون و پسزمینهها به اندازه کافی برای کاربران دارای اختلالات بینایی قابل خواندن هستند یا خیر.
- ویژگیها: بررسی کنتراست رنگ، پیشنهادات برای بهبود کنتراست، ابزارهای آنلاین و افزونههای مرورگر.
- وبسایت: WebAIM Color Contrast Checker
3. Accessible Rich Internet Applications (ARIA) Tools
ابزارهای ARIA به توسعهدهندگان کمک میکنند تا از ویژگیهای ARIA در طراحی وبسایتها و نرمافزارها استفاده کنند. این ابزارها شامل پلاگینها و کتابخانههایی هستند که به تسهیل استفاده از ARIA در پروژههای طراحی کمک میکنند.
- ویژگیها: ابزارهای افزونه و کتابخانه برای استفاده از ARIA، کمک به طراحی دسترسیپذیر.
- وبسایت: ARIA Tools
نتیجهگیری
دسترسی پذیری یا Accessibility یکی از اصول حیاتی در طراحی و توسعه وبسایتها و نرمافزارها است. با رعایت اصول دسترسیپذیری، میتوان تجربه کاربری بهتری برای همه افراد، به ویژه افراد دارای ناتوانیها، فراهم کرد و به گسترش دسترسی به اطلاعات و خدمات برای همه کمک کرد.
این مقاله با معرفی مفهوم دسترسیپذیری، اهمیت آن و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود دسترسی پذیری وبسایتها و نرمافزارها، سعی داشت تا خوانندگان را با این موضوع آشنا کند و آنها را به رعایت اصول دسترسیپذیری ترغیب کند. با اجرای این اصول و استانداردها، میتوان به جامعهای فراگیرتر و برابرتر دست یافت و از مزایای آن بهرهمند شد.